Η Ιστορία μας

Ρώτησαν κάποια παιδιά γυμνασίου και λυκείου στο δρόμο, τι γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου. Κάποια είπαν «την απελευθέρωση μας από τους Τούρκους», άλλα είπαν «το όχι που είπαμε», όμως δεν θυμόντουσαν αν το είπαμε στους Τούρκους ή στους Ιταλούς. Η αντίδραση γνωστή και αναμενόμενη: τα σημερινά παιδιά δεν ενδιαφέρονται, δεν έχουν ιδανικά, δεν γνωρίζουν την ιστορία του έθνους μας, και άλλες παρόμοιες κριτικές.

Δεν τολμούμε να κάνουμε το δυσκολότερο που είναι η αντικειμενική παρατήρηση, η βιωματική κατανόηση. Κάνουμε το εύκολο: συγκρίνουμε (με τη γενιά μας), κρίνουμε (τη σημερινή γενιά), κατατάσσουμε (σωστό – λάθος) και προχωράμε με τα δεδομένα μας. Τι καταφέρνουμε, τι αλλάζουμε, πώς διαφοροποιούμαστε; Καταχωρούμε ερμηνείες και κρίσεις στη μνήμη, χωρίς να κατανοούμε πραγματικά.

Οχυρωνόμαστε απέναντι στους εξωτερικούς εχθρούς μας, ενισχύουμε τις ψευδαισθήσεις της άμυνας μας, ψάχνουμε ομάδες να ανήκουμε για να κρύψουμε τη γύμνια μας και κλειδώνουμε τις πόρτες της καρδιάς μας από φόβο μη μας κλέψουνε τα κούφια υπάρχοντα μας.


Μέσα από το ρόλο της δασκάλας και του «ειδικού» δυσκολεύτηκα ν’ απαντήσω στην ερώτηση ενός νέου παιδιού, «Γιατί μαθαίνουμε Ιστορία; Γιατί πρέπει να θυμάμαι όλ’ αυτά τα ονόματα, τις ημερομηνίες, τα γεγονότα; Σε τι θα με ωφελέσουν; Πώς έχουν ωφελέσει εσάς; Τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο διαδέχτηκε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ακολούθησε ο ψυχρός πόλεμος, ο πόλεμος του Βιετνάμ, ο πόλεμος στον Περσικό Κόλπο, ο πόλεμος ενάντια στην τρομοκρατία και συνεχίζεται βέβαια ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών, κατά της φτώχειας, της υπερθέρμανσης του πλανήτη, της βίας… και πάει λέγοντας. Έχω γεννηθεί ανάμεσα σε πολέμους που συνεχώς αυξάνονται και πληθαίνουν. Σε τι ωφελεί η ιστορία;»

Η ειλικρίνεια είναι αναγκαία σε μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης και πρόθυμα σεβάστηκα τους προβληματισμούς ενός σκεπτόμενου ανθρώπου (που παρεμπιπτόντως γνώριζε ιστορία, έστω και αν δεν θυμόταν ημερομηνίες ή λεπτομέρειες), που τολμούσε να αμφισβητεί, να κρίνει και να ρωτά. Είχα χρέος να μη γεμίσω ακόμα περισσότερο το κεφάλι του με άχρηστες πληροφορίες (την άποψη μου) αλλά να το βοηθήσω να επεκτείνει τη σκέψη του για να βρει μόνος του τις απαντήσεις στα ερωτήματα του.

«Δεν υπάρχει κανένας λόγος να το κάνεις, εκτός από το ότι σε αναγκάζει το εκπαιδευτικό-πολιτιστικό-κοινωνικό σύστημα αυτή τη στιγμή. Χρειάζεσαι την αξιολόγηση του για να σου επιτρέψει να προχωρήσεις μέσα σε αυτό. Μην επιτρέψεις όμως αυτή την αξιολόγηση να ορίσει την αξία σου. Είναι ένας ρόλος. Παίξ’ τον. Κράτα τον εαυτό σου έξω από αυτόν και συνέχισε να διερευνάς παράλληλα αυτά που θέλεις με τον τρόπο που θέλεις.» Είδα στο πρόσωπο του ζωγραφισμένη την έκπληξη αφού κανείς δεν του είχε πει μέχρι εκείνη τη στιγμή την αλήθεια, κανείς δεν του μίλησε ποτέ ίσο προς ίσο.

Είχα την προσοχή του και έτσι συνέχισα…

Δεν αλλάζεις τίποτα πολεμώντας το. Αυτό μόνο σε πληγώνει και σου αφαιρεί τη δύναμη να είσαι ακέραιος και δυνατός να αλλάξεις αυτά που πιστεύεις ότι πρέπει να αλλάξεις. Αλλάζεις τα πράγματα όταν τα κατανοείς. Κατανοείς ότι είσαι πρόθυμος να παρατηρείς, έξω από κριτική και προκαθορισμένες απόψεις. Παρατηρείς όταν αμφισβητείς.

Αλλά για πες μου… το ίδιο (που κατηγορείς) δεν κάνεις και σε προσωπικό επίπεδο, στη δική σου ζωή; Δεν κουβαλάς στη μνήμη του νου σου την προσωπική σου ιστορία με ονόματα, ημερομηνίες και γεγονότα, ερμηνεύοντας, βάση αυτών των καταχωρήσεων, τη ζωή σου στο παρόν;

Μικρός σου επιτέθηκε ένα σκυλί και είναι ακόμα ζωντανή μέσα σου η τραυματική εμπειρία. Την καταχώρησες, συμπεραίνοντας και γενικεύοντας (τη γενίκευση την αγαπάει πολύ ο νους) ότι «τα σκυλιά είναι επικίνδυνα και πρέπει να φυλάγομαι από αυτά». Καμία λογική σκέψη (αυτό είναι μικρό και ακίνδυνο σκυλί ή το άλλο είναι αλυσοδεμένο) δεν είναι ικανή να χαλαρώσει την άμυνα σου ή να εξαφανίσει το φόβο σου. Ακόμα και αν έχεις καταφέρει να ελέγξεις αυτόν το φόβο, ποτέ δεν θα επέλεγες να πλησιάσεις ένα σκυλί για να το χαϊδέψεις ή να «βγεις από το δρόμο σου» για να φροντίσεις κάποιο πληγωμένο σκυλί που προσπερνάς χωρίς να το κοιτάς ή ακόμα να επέλεγες να έχεις ένα στο σπίτι σου.

Κάπως έτσι δημιουργείς εξωτερικούς εχθρούς χωρίς ποτέ ν’ αμφισβητείς τις αρχικές καταχωρήσεις (πολλές από τις οποίες δεν θυμάσαι καν γιατί τις καταχώρησες μηχανικά, υποσυνείδητα). Έτσι έχεις άποψη για τα σκυλιά, τους Τούρκους, τους μαύρους, τους Αμερικανούς, τους ναρκομανείς, τους κλέφτες, τα φίδια, της γυναίκες, την Ιστορία, τη μάθηση και πολλά άλλα. Βασίστηκες για αυτές τις απόψεις, σε ότι έχεις ακούσει, διαβάσει ή βιώσει ο ίδιος στο παρελθόν. Επιτρέπεις τις απόψεις άλλων και στις ερμηνείες του παρελθόντος να σου ορίσουν το παρόν σου.

Δεν αμφισβητείς το βίωμα σου. Δεν αναρωτιέσαι μήπως οι απόψεις των άλλων (όποιοι και αν είναι αυτοί) δεν είναι οι δικές σου. Δεν σκέφτεσαι ότι ο πραγματικός εχθρός ίσως δεν είναι τα σκυλιά, οι Τούρκοι, η κρίση των ιδανικών, η οικονομική κρίση, η εγκληματικότητα, τα ναρκωτικά αλλά ο ίδιος ο φόβος να κρατιέσαι από τις ιδέες που δεν είσαι διατεθειμένος (γιατί φοβάσαι) να παρατήσεις.

Αυτές σου προσφέρουν την ταυτότητα σου και τι είναι ο άνθρωπος χωρίς ταυτότητα, σωστά; Αυτό που δεν σου έχουν πει είναι ότι για να αποκτήσει ο άνθρωπος πραγματική ταυτότητα, χρειάζεται πρώτα να απορρίψει την ταυτότητα που έχει. Χρειάζεται να βγάλει τα ενδύματα που του έχουν φορέσει και να σταθεί γυμνός χωρίς να ντρέπεται αλλά να είναι υπερήφανος για τη γύμνια του.

Η υπερηφάνεια αυτή δεν έχει σχέση με την αλαζονεία της σύγκρισης, της κριτικής, της τοποθέτησης του εαυτού σου πιο πάνω από άλλους. Η πραγματική υπερηφάνεια είναι στην ουσία σιγουριά, η ακλόνητη σιγουριά για αυτό που είσαι, έξω από γνώσεις, αποκτήματα (νοητικά και υλικά), κατακτήσεις. Είναι μαζί και ταπεινότητα, να γνωρίζεις ότι δεν γνωρίζεις, ενώ τολμάς να εμπιστεύεται τη δράση πάνω σε αυτό που κατανοείς τώρα. Μπορείς ταυτόχρονα να μην ξέρεις αλλά να εμπιστεύεσαι, να φοβάσαι αλλά να ενεργείς;

Μην επιτρέψεις σε κανέναν να σου στερήσει το δικαίωμα να μην ξέρεις. Πολύ περισσότερο, μην επιτρέψεις στον εαυτό σου να σου στερήσει αυτό το δικαίωμα, φορώντας ενδύματα άλλων, απλά για να μην αντικρίσεις τη γύμνια σου.

Μη δέχεσαι τίποτα που δεν κατανοείς βιωματικά. Μην υιοθετείς καμιά αλήθεια που δεν είναι δική σου. Μπορείς να ρωτήσεις την άποψη μου, το βίωμα μου ή οποιουδήποτε άλλου, αλλά μόνο πληροφοριακά. Μην το κάνεις δική σου άποψη, δικό σου βίωμα γιατί δεν είναι.

Περισσότερο απ’ όλα αμφισβήτησε τις δικές σου απόψεις, τα δικά σου βιώματα, όχι ως γεγονότα αλλά ως ερμηνείες και συμπεράσματα ενός νου που έχει μάθει να κατατάσσει και να καταχωρεί με βάση το φόβο. Αμφισβήτησε τα πάντα μέχρι να φτάσεις στην αλήθεια που δεν την αγγίζει ο χρόνος, που δεν αλλοιώνεται από ηθικές και κοινωνικές ανάγκες.

Τότε θα μάθεις την Ιστορία, στο βαθμό που εσύ επιλέγεις να ψάξεις μόνος σου και με το δικό σου τρόπο. Αλλά δεν θα την έχεις ανάγκη για να ορίσεις τον εαυτό σου. Γιατί ότι δεν έχεις ανάγκη, μπορείς να το παρατηρείς και να το αποδέχεσαι όπως είναι. Η ανάγκη γεννά το φόβο. Η αποδοχή διευρύνει την αγάπη.

.................